KUR'ÂN KÂİNATIN

YARATILIŞ PLANIDIR

- İMAM-I MÜBÎNDİR -

 

 

RAHMAN SURESİ

Bismillahirrahmanirrahim.

Rahman ve Rahim Allahın ismi ile.

 

1. Rahman.

2. Kur'ân'ı öğretti.

3. İnsanı yarattı.

4. Ona beyanı öğretti.

5. Güneş ve Ay hesap iledir.

6. Yıldızlar ve ağaçlar secde etmektedir.

7. Gök' e gelince, onu yükseltmiş ve dengeyi koymuştur.

8. Dengede taşkınlık yapmayasınız diye.

9. Tartıyı kıst (doğruluk) ile yapın ve dengeyi bozmayın.

 

Rahman Suresinin başındaki bu ayetlerin dizilişi ile ilgili olarak sorulacak pek çok soru vardır:

- Neden, Kur'ân'ın öğretilmesi önce, insanın yaratılması ise sonra zikredilmektedir?

- İnsana beyanın öğretilmesi ile Güneş ve Ay'ın hesaplanması arasında ne gibi bir ilişki vardır?

- Yıldızlar ile ağaçlar neden birarada secde etmektedirler?

- Göklere ait genel çekim ve merkezkaç dengesi ile bakkalda ve pazarda tartı için kullanılan terazi arasında ne gibi bir ilişki vardır?

- Tartıyı yanlış yaptığımızda genel denge neden bozulmaktadır?

 

Görülmektedir ki; ilk bakışta birbirleriyle ilgili gibi olmayan şeyler, birarada zikredilmektedir. Ancak, bunlar üzerinde biraz düşünüldüğünde, zikredilen şeyler arasında derin birtakım bağların bulunduğu anlaşılmaktadır.

Bu sorularımızın cevapları, araştırmamızın ve konuşmamızın konusunu teşkil etmektedir. Tebliğimizde bu sorular ve cevapları üzerinde durmuş olacağız. Böylece Kur'ân tanınmış ve Kur'ân'ın ilim, fen ve gelecek ile ilgili ilişkileri de ortaya çıkmış olacaktır.

 

 

KÂİNAT VE İNSAN

 

Kâinat, ikili olarak çift çift var edilmiştir.

Âlem, bilen insan ile bilinen kâinattan oluşmuştur.

İnsan kendisini de bildiği için aynı zamanda kâinat içinde yer alır.

Bilinen kâinatın da iki tarafı vardır: Cansız âlem ve canlı âlem.

Cansız âlemin de iki tarafı vardır: Varlık ve tesir.

Varlığın iki tarafı vardır: Mekân ve zaman.

Tesirin iki tarafı vardır: Madde ve enerji.

Canlının iki tarafı vardır: Gaye ve irade.

Gayenin iki tarafı vardır: Nebat ve hayat.

İradenin iki tarafı vardır: Şuur (fert) ve ma'şer (topluluk).

 

İnsan için de aynı ikili bölünme sözkonusudur: Ruh ve beden.

Ruh, fikir ve histen; fikir, dil ve ilimden; his, sanat ve dinden oluşur.

Bedenin amel ve ünsiyeti vardır; yani başka insanlarla birleşmesi vardır. Cüz olma kabiliyeti vardır.

Amel, teknik ve iktisattan; ünsiyet, hukuk ve idareden oluşmaktadır.

Burada görülmektedir ki, Allah kâinatı ikili sistem ile çoğaltarak var etmiştir. Bu bölünmeler ikili yerine üçlü de olabilirdi. Bazıları ikili, bazıları üçlü veya beşli ya da yedili olabilirdi. Ama sadece ikili olarak oluşturulmuştur.

Kâinat böyle bölünüp çoğaltılırken ikili oluştuğu gibi, insanın yapısı da böyledir.

Hücre önce ikiye ayrılır: Hareketli ve hareketsiz kısımları oluşur.

Hareketli kısımları oluşturan hücre ikiye ayrılır: Taşıma ve çoğalma kısımlarını oluşturur. Çoğalma kısımlarını oluşturan hücre ikiye ayrılır: Hormonları ve cinsi hücreleri oluşturur. Taşımaları oluşturan hücre ikiye ayrılır: Taşıyıcı kırmızı kan (alyuvar) ve vücudu hastalıklara karşı koruyan beyaz kan (akyuvar) hücrelerini oluşturur.

Hareketsiz kısmını oluşturan hücre ikiye ayrılır: Biri iç organları, diğeri dış organları oluşturur. İç organları oluşturan ikiye ayrılır: Biri kemik sistemini, diğeri et (kas) sistemini oluşturur. Dış organları oluşturan ikiye ayrılır: Biri sinir sistemini, diğeri de deri sistemini oluşturur.

Görülüyor ki, bölünüp çoğalma olduktan sonra, birleşme meydana gelmektedir. Kur'ân bu bölünüp çoğalmayı çok veciz bir şekilde ifade etmektedir: "Biz her şeyi ikili olarak yarattık."(Zariyat[51];49) İstediğimiz kadar teferruata inelim, hep bu ikili bölünme ile karşı karşıya kalırız.

 

 

KÂİNAT VE SİSTEMLER

 

Bölünmelerle meydana gelen çoğalmalar birleşerek sistemleri oluşturur. Bu birleşme şu şekilde olmaktadır: Her sistemin bir maddesi, bir de manası vardır. Bunlar birleşirler ve sistemi oluştururlar. Madde kutuplaşıp sağ ve sol kutupları meydana getirir. Bu kutuplaşma ile manaya yaklaşır. Mana da kutuplaşıp müsbet ve menfi yükü oluşturur. Böylece o da maddeye yaklaşır.

Görülmektedir ki, her müessesenin böylece altı rüknü bulunmaktadır. Bunun en çok görüneni ve inceleneni elektrikdir.Elektrik ve mağnetik çifti vardır. Sağ kutup ve sol kutup mıknatısa aittir. Müsbet yük ile menfi yük de elektriğe aittir. Burada önemli olan husus, elektriğin hareketi mıknatısı doğurmakta ve mıknatısın hareketi de elektriği doğurmaktadır. Bu şekilde ikili birleşmeler ve altı merkezli sistemler her yerde vardır.

Devlet, halk ve topraktan oluşur.

Halk, ilim ve din müesseselerine sahiptir.

Toprak (ülke) de, iktisat ve idare müesseselerine sahiptir.

Halkın çalışması ile memleket imar edilir. Memleketin imarı ile halkın sayısı ve refahı artar. Bu durum, elektro mağnetik devrelerin tamamen benzeridir.

İktisat müessesesi de böyledir: İnsan var, eşya var. İnsanın emeği var, mülkü var. Eşyanın malı var, parası var. İnsanın çalışması ile eşya üretilir, eşyanın kullanılması ve tüketilmesi ile insan yaşar.

Hukuk müessesesinin de böyle ikili birleşmeleri vardır: Mevzuat vardır, mükellef vardır. Mevzuat, yetkileri ve sorumlulukları tesbit eder. Kişilerin hak ve vazifeleri doğar. İnsanlar mevzuatı meydana getirirler ve mevzuat da insanları yönetir.

Böylece bütün kâinat hem sentez hem de analiz olarak birbirinin analoğudur. Bu hususta elektriğin birleşme kanunlarını Maxwel tesbit etmiştir. Burada bu kanunların sadece formüllerini verip, karşılığında Kur'ân'daki ayetleri vererek konuya temas edeceğim:

 

Tesir çiftinin tanımı:

D = e E

B = h H

 

 

Çiftlerin birbirlerini doğurması:

C rot H = Dt

C rot E + Bt

 

 

Çiftlere ait yüklerin oluşması:

Q = Div D

M = Div B

 

 

Çiftlere ait akışların oluşması:

İ = x E

J = x H

 

 

Çiftlere ait enerjilerin nakli:

En = E.İ

En = H.J

 

 

 

 

Yukarıda anlattığımız şeyleri birarada düşündüğümüz zaman şu sonucu çıkarabiliriz: Kâinatta mevcut ve olacak olan tüm müesseseler birbirinin benzeridir. Birinde mevcut olan bir şey başkasında da vardır. Her şey birbirinin analoğudur.

Bu sonuç bize ne gibi bir kolaylık ve avantajlar sağlamaktadır?

Müesseselerden herhangi birini öğrendikten sonra, diğer bir müesseseyi onun bir benzeri olarak öğrenmek elbette daha kolay olacaktır. Çünkü bütün müesseseler birbirine benzemektedir. Kur'ân'da bundan dolayı Allah; "Biz her şeyi sizin kolayca anlamanız için ikili yarattık."(Zariyat[51];49) demektedir.

İslâmiyet'te kıyas delili bu analoğa dayanmaktadır. Benzer şeylerde madem benzer hükümler olacak, öyleyse birinde bildiğimiz bir şeyi diğerinde de bulabiliriz, demektir. Bu benzerlik sebebiyledir ki, aynı düşünme tekniği ve mantığı ile her şeyi öğrenebiliyoruz. Biz hukukta başka türlü, astronomide başka türlü, tıpta başka türlü, iktisatta başka türlü mantık kullanamayız. Aynı tüme varım veya tümden gelim ilkeleri, aynı çelişki ve kıyas yolları bütün müesseselerde geçerlidir.

Bu geçerlilik sadece mantıkta değil; matematikte de aynen caridir. Bir bakkalda ödenecek parayı hesaplayan kimse ile, bir direğin taşıyacağı veya taşıdığı yükü hesaplayan mühendis, bir bilgisayarı dizayn eden mühendis, hep aynı formülleri kullanır. Para; fiyat ile miktarın çarpımına eşittir. Mühendisin elinde para yerine kuvvet, fiyat yerine gerilme, miktar yerine kesit alanı yer alır.

 

 

KUR'ÂN VE KÂİNAT

 

Bundan dolayı Kur'ân'da, insana beyan yani açıklama öğretildikten sonra; Güneş ve Ay'ın hesap ile yaratıldığı, ifade edilmektedir. Bu ayetlerdeki bakkal terazisi ile galaksiler bir yerde iç içe getirilmiştir.

Şimdi burada bir soru ile karşılaşılabilir.

Değişik alanlarda aynı matematiği ve aynı mantığı kullandığımız hâlde, isimler farklı farklıdır. Acaba değişik alanlardaki isimleri (birimleri) birleştirerek aynı kelimelerle konuşsak daha iyi olmaz mı? Acaba bu durum mümkün olabilir mi? Böyle olduğu takdirde tek bir ders kitabı olacak, ancak herkes o kitaptan aynı şeyleri okuyacak ve fakat başka başka şeyleri anlayacaktır. Elektrikçi başka, iktisatçı başka, tabip başka şeyler anlayacaktır. Bununla beraber hep birlikte, değişik müesseselerdeki benzer şeyleri anlamış olacaklardır.

Bu durum ve uygulama bize birtakım kolaylıklar sağlayacaktır:

1. Her şeyden önce, aynı kitabı okuduğumuz için müesseseler arasında bir merkez oluşacak ve bir birlik meydana gelecektir.

2. Sonra, birinin keşfinden diğer müesseseler de yararlanmış olacaktır.

3. Ayrıca, başka bir müesseseyi bilen diğer müesseseleri de çok kolay öğrenecektir.

4. Bunların yanında, kelime ezberleme yükünden de kurtulmuş olacağız.

5. Bu uygulamaya dayanarak, fakülteler hep aynı kitapları okumuş ve okutmuş olacaklardır.

Kur'ân işte böyle bir Kitap'tır.

Bunun böyle olduğunu bizzat Kur'ân'ın kendisi bize bildirmektedir. Er-Rahman Suresi'ndeki, 'önce Kur'ân'ın öğretilmiş olması' ifadesi bunu belirtmektedir. Önce kâinat yaratılıp sonra Kur'ân indirilmiş değildir. Kâinat insan için yaratıldığından; Kur'ân da, 'Kur'ân'ın öğretilmesi'nden sonra 'insanı yarattı' denilmektedir.

Kur'ân kâinatın projesidir.

Yaratılmadan önce irade buyurulmuştur. Nitekim bir bina yapılırkan, önce proje sonra inşaat yapılmıyor mu?

"Bu kadar küçük Kitap'ta bu kadar çok şey nasıl sığdı?" diye sorulabilir.

Kur'ân bu soruya şöyle cevap vermektedir: Yaş ve kuru ne varsa hepsi apaçık bir Kitab'ın içindedir."(En'âm[6];59) Hepsi ve her şey o kitabın içindedir, çünkü bir müessese anlatılmış, diğerlerinin isimleri verilmiş, kalanlar hep kıyas yolu ile çıkarılsın istenmiştir. Beyanı öğretme budur.

Ayrıca Kur'ân, sadece bir müesseseyi anlatmamış, içiçe her müessesenin benzer olmayan taraflarını ifade etmiştir. Böylece halk okuduğu zaman her müessesenin bir parçasını görebilmekte, ilim adamları ise her müesseseyi kıyas yolu ile öğrenerek anlayabilmekte ve bir bütün olarak uygulama imkânını bulabilmektedir.

Burada konu ile ilgili olarak Kur'ân'dan örnekler vermeye çalışalım ve her şeyden önce Kur'ân'ın da tıpkı kâinat gibi ikili olarak meydana getirildiğini görelim:

Başlangıçta hiçbir şey yoktu. Sadece Allah vardı. O zaman kelâm da yoktu. Allah o hâli 'He' harfi ile ifade etmektedir. 'He' harfi boğazdan yani derinden çıkmaktadır. Gözler Allah'ı idrak edemediğinden Allah tarafından bu harf seçilmiştir. 'He' harfi yumuşaktır ve süreksizdir. Bu durum Allah'ın tek olduğunu ve Allah'ın maddî varlığı olmadığını, ayrıca zaman ve mekândan münezzeh olduğunu ifade etmektedir.

Sonra Allah mülk edinmek istemiştir ve melekût âlemini yaratmıştır. Melekût âleminin nûru ve nârı vardır, ruhu ve bilinci vardır. Ancak yine maddesi yoktur. Burada sebep ve sonuç ilişkisi bulunmamaktadır.

Bu hiç olmazsa rütbeden sonra varedildiği için ve kendisi madde olmadığı için ortadan çıkan 'Lam' harfi ile ifade edilmiştir. 'Lam' titrek bir harftir. Melekût âleminin dalga âlemi olduğu ifade edilmiştir. 'LeHu' olmuştur. Bunun anlamı şudur: 'Her şey O'nundur. Her şeyin mâliki O'dur.'

Allah tekrar irade buyurmuş ve sebepler âlemini yaratmıştır. Yani zaman ve mekânın içine madde ve enerjiyi koymuştur. Bunların tedviri için melekleri görevlendirmiştir. Melekler melekût âlemindedirler. Onun için bu görevli melekleri de ikinci Lam harfi ile ifade etmiştir. Sebepler âlemini ise 'Be' harfi ile ifade etmiştir. 'Be' harfi dudaktan çıkar ve görünür âlemi ifade eder. Sert harftir. Çünkü aynı yerde iki şey birleşmez, süreksizdir.

Madde âlemi de 'cüz'ün lâ yetecezzâ (quantum)'lardan oluşmuştur. Böylece 'BİLLAH' olmuştur. 'Her şey Allah ile' denmektedir. Yani "müsebbibü'l-esbâb" O'dur.

Demek ki; birden iki, ikiden dört meydana gelmiştir.

Bundan sonra Allah, hayat âlemini ortaya koymuştur. Canlıyı yaratmıştır. Hayatı 'Ha' harfi ile belirlemiştir. Çünkü Allah'ın bir vasfı burada tezahür etmiştir. Yine 'He'nin mahrecine dönülmüştür. Ne var ki, 'He' süreksiz olduğu hâlde, bu 'Ha' sürekli olmuştur.

'Lam'lardan 'Ra'lar meydana geldi. 'Lam' harfi 'Ra' ile idgam edilmiştir. 'Ra'nın biri hayatın nebat tarafını belirlemiştir. Çünkü artık moleküller numaralanmış atomlardan oluşuyordu. Diğer 'Ra' da enerji ve hayvanatı belirtmekte idi. Çünkü onun ruhu vardı. Böylece 'BİLLAHİR-RAHMİ' olmuştur. Yani, 'Rahmet Allah iledir'. Hayat rahmettir. Çünkü hayat doğmak ve üremek demektir. 'Rahm' da bu üremeyi belirler.

Böylece canlı âlem de tanımlanmış olmaktadır.

Bundan sonra, Allah insanı yarattı ve ona kendi ruhundan üfledi. Hayattan daha öteye kendisinden olan bir varlığı var etti. Bunu 'harf-i med' ('Ya' harf-i medi) ile belirledi . 'Ya' harfi, mahreçte 'He' ve 'Ha' harflerinden daha öndedir. Arka kameriyedendir. Ancak boğaz harflerinden değildir.

Allah insanı kendisine, yeryüzüne, hatta kâinata halife kıldı. 'Ben' manasına gelen 'Ya' harfi ile bunu belirledi.

'Ra'lar çoğalıp tekrar 'Ra'lar oldu. Bunlar insanın biyolojik tarafı yanında sosyal tarafını tarif etti.

'Lam' çoğaldı 'Sin' oldu; 'Lam' çoğaldı 'Nun' oldu. Bunlar da insanın ilim ve lisan tarafını belirledi.

Böylece, 'BESMELE' ile kâinatın oluşumu tarif edildi. İkili yaratılma sistemi belirlendi.

'BİSMİ eLLAHİ elRaXMaNi elRaXyMi' oldu.

Fatiha da böyle yedi 'BESMELE' (ikili olarak oluşmuş)'den meydana gelir. Fatiha'nın harf sayısı 'BESMELE' harf sayısının yedi katıdır. Her çeşit harfler çoğaltılıp yerleri değiştirilerek oluşmuştur. Buna benzer bir oluşumu, canlıların hücrelerinde bulunan kromozomların oluşumunda görüyoruz.

Kur'ân, bu hususa işaret ederek: "Biz sana yedi BESMELE'yi ve BÜYÜK KUR'ÂN'ı verdik."(Hicr[15];87) demektedir. 'BESMELE'nin Kur'ân'daki adı 'MESANİ'dir. Çünkü bu Kur'ân'da 112 defa tekrar edilmektedir. Harfleri de mükerrerdir.

Kur'ân'da Fatihe suresindeki harf sayısı kadar sure vardır ve bunlar ikili sisteme göre düzenlenmiştir. Kur'ân bunu da; "Allah sözün en güzelini indirdi: MESANİ ve MÜTEŞABİH KİTABI"(Zümer[39];23]'ı demek suretiyle belirtmektedir.

Görülüyor ki; Kur'ân'ın yapısı ile kâinatın yapısı aynıdır. Her ikisi de ikili sisteme göre oluşturulmuş ve ikili sisteme göre telif edilmiştir.

Kur'ân'dan olmadığı söylenen Tevbe Suresi'nin son iki ayetinin Kur'ân ayetlerinden olduğu, bu yoldan çok basit bir şekilde ispatlanabilir. Asıl "Kur'ân yakıldı!" diyenler, bu usûlle bir harfin bile ilâve veya eksiltilmesinin mümkün olmadığını görebilirler. Ancak burada bu konulara girilmeyecektir. Biz sadece bu konuda da bir hatırlatmada bulunmayı zaruri gördük.

Şimdi, Kur'ân'ın oluşlar ve olaylardan önce yazıldığını bir başka örnek ile açıklayalım. Allah'ın her şeyi iki kutuplu yarattığını, daha önce ifade etmiştik: Sağ kutup ve sol kutup.

Kur'ân'da bu konu ile ilgili toplulukların sağcılar ve solcular şeklinde ifade edildiği görülmektedir.

Kur'ân'ın inzalinden bin yıl sonra toplanan bir mecliste, kendilerene 'solcu' olarak isimlendiren bir grup bu meclisin solunda oturmuşlardır. Bunlar, mevcut düzeni ve tanrının varlığını inkâr eden gruptu. Arapçada 'sol' aynı zamanda 'kuzey' anlamına da gelmektedir. Daha sonra bu solculuk anlayışı yeryüzünün kuzeyine sıçramış ve Sovyet Rusya'da geniş bir uygulama alanı bulmuştur. Allah'ı inkâr eden ve mülkiyet düzenini, aile düzenini, din ve milliyetçiliği ortadan kaldırmaya çalışan bu uygulama, müstebit bir yönetim tarzını ortaya çıkardı.

Demek ki; Kur'ân olaylardan sonra değil, olaylardan önce yazılmıştır. Önce irade edilmiş, sonra olaylar bu projeye ve plana göre yürümüş olmaktadır.

Ayrıca, Kur'ân'da mıknatısın sağ ve sol kutbundan bahsedilmemiştir ama; cemiyetteki benzeri olan sağ ve soldan bahsedilmiştir. Bundan dolayı, Kur'ân'ı bir elektrikçi okuyor ve onun anlayışına göre manalandırıyorsa, bu demektir ki, o yerde mıknatıstaki sağ ve sol kutuplar anlaşılacaktır.

 

Bütün bu anlatılanları aşağıdaki şekilde takip edebilirsiniz:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

EL-HAMDÜ LİLLAH

 

Şimdi Kur'ân'ın bir cümlesini tahlil ederek, Kur'ân'ın nasıl her ilmi içine alan bir kitap olduğunu göstermeye çalışalım.

Kur'ân, 'BESMELE'den sonra "EL-HAMDÜ LİLLAHİ" diye başlamaktadır. Manası, "Allah'a hamd olsun" demektir.

Karnı doyan aç bir insan, şifa bulan bir hasta, bunun Allah tarafından geldiğini bilerek "EL-HAMDÜ LİLLAH" der. Bu dediği doğrudur. Bu cümle, halk bunu böyle anlasın diye inzal edilmiştir.

Şimdi bu cümleyi bir ilim adamının nasıl anladığını analiz edelim:

'HAMD', ilim adamının anlayışına göre 'değer' demektir; 'övülmeye lâyık değer' demektir. Değerlerin bir kısmı sade olup güzellik taşır. Meselâ, bir tablo böyle bir değerdir. Bir şiir böyle bir değerdir. Buna 'estetik değer' adı verilmektedir.

Bir de, bir şeyin bir işe yaraması sebebiyle değeri vardır. Eski de olsa, bir araba böyledir. Çok çirkin ve hatta tehlikeli olsa da, bizi taşıdığı ve istediğimiz yere götürdüğü için bir değeri vardır. Böylece, bunlardan birincisine 'estetik değer', ikincisine ise 'fonksiyonel değer' denilmektedir.

İnsanlar genel olarak hem estetik değeri hem de fonksiyonel değeri ortaya koymakta güçlük çekerler. Edebî değeri olan eserlerin ilmî kıymetleri ya azdır veya hiç yoktur. İlmî değeri olan eserin de edebî değeri ya azdır veya hiç yoktur. Halbuki Kur'ân'ın hem ilmî değeri hem de edebî değeri vardır. Allah'ın yarattığı âlemin hem estetik değeri hem de fonksiyonel değeri vardır. Bir çiçek ne kadar güzeldir ve aynı zamanda ne kadar fonksiyonel ve faydalıdır. Sözünü ettiğimiz bu özellik de, Kur'ân'ın 'Allah Sözü' olduğunu ispatlayan en büyük bir mucizedir.

Diğer taraftan Allah (Kur'ân ile) kâinatı varedici olan tek varlığı bildirir. BizlerAllah'ı göremeyiz ve idrak edemeyiz. Ancak Allah'ı bu Âlem içindeki (kâinattaki) birlikten dolayı kolayca idrak edebiliriz. Kâinat, eğer bir olan Allah'ın eseri olmasaydı, bu birlik ve âhenk meydana gelmezdi. Bundan dolayıdır ki, insan, Allah'ın halifesi olarak varedilmiş ve halifelik fertlerden ziyade topluluğa izafe edilmiştir. 'Allah'ın hakları' demenin 'âmmenin (topluluğun) hakları' demek olduğu, fıkıh ilmi ile biraz olsun ilgilenenler tarafından bile bilinmektedir. Çünkü, topluluk Allah'ın halifesidir.

Şimdi, "EL-HAMDÜ LİLLAH" deyince, değişik ilim adamlarına göre şunlar anlaşılacaktır; "Estetik ve fonksiyonel değerler birlik içindedir". Yani, parçalar ayrı ayrı ne güzeldir ve ne de bir işe yaramamaktadırlar. Eğer parçalar çevre ile bir bütünlük kurabiliyorlarsa, o zaman bir estetik ve fonksiyonel değeri vardır, demektir.

Karnını doyuran aç bir insan, bu nimetin bütün içinde bir değer olduğunu hatırlıyor ve o bütünün sahibi olan Allah'a hamd ediyor. Bir hasta şifa bulunca, sağlığının yine bütün içinde bir değerinin olduğunu hatırlıyor ve o bütünün sahibine hamd ediyor. Teker teker meseleleri halletmenin bir işe yaramadığını, ancak birlikte ve bir bütün olarak meselelerin halledilebileceğini, onun için topluluğun varlığını korumak zorunda olduğunu hatırlıyor. Hamd etmek demek, aynı zamanda doğru bir insan olmaya karar vermek demektir.

Şimdi bu anlayış çerçevesinde her meslek sahibi ayrı ayrı şeyler düşünecektir:

Bir astronom; Günaş'i düşünürken diğer gök cisimleri ile beraber ele alacak, onların içinde estetik ve fonksiyonel değerini belirleyecektir.